Watiya Kuja Kalu Pardimi Yurntumu-wana Warlpiri Reading Level Five Watiya Kuja Kalu Pardimi Yurntumu-wana Yimi yirrarnu Corina Granites Nakamararlu Photos manu Design Bethune Carmichael Jampijinparlu Ngarrurnu manu Milki-yirranu Nancy Oldfield Napurrurla © Yuendumu Bilingual Resource Development Unit First Edition 2008 Job No 05-11 ISBN 1 920775 91 9 Juntala Acacia murrayana colony wattle Juntala ka karri wariyi-piya manu watiya-warnupiya. Manangkarrarla ka pardimi juntalaju. Juntala ngulaju ngurlu-yijala. Manu laju-yijala juntalarlaju. Kanarlarrampi Acacia cowleana Halls Creek wattle Kanarlarrampi ngulaju watiya parrkaju wiri. Ngulaju wita-wita ngurlu kanarlu mani kanarlarrampiji. Yurrparninjaku-ngarntirli kalu purrami parrajarla wanjanpi-kirli. Yipa kalu yirrarni ngurlu-kurra yirnmi-karda. Purranjarla karnalu yurrparni manu karnalu ngarni nungu. Manu kurlarda kanarlu pakarni watiya kanarlarrampijangka. Kurrkara Allocasuarina decaisneana desert oak Kurrkara ngulaju watiya kirrirdi-nyayirni. Ngalyarrpa-wana ka pardinja-yani kurrkaraju. Kurrkara-jangka ngulaju kalu ngurrju-mani mutu manu wurrumpuru. Kalalu purraja yukuri juku warlungkaju, larra-karda jirtiki maninjaku. Kurrkara kuja kalu karri Wayililinypa-wana ngulaju jukurrpa. Lukulyuku Eremophilla longifoila emu bush Yankirrirli ka ngarni miyi wita-wita, kapurdukapurdu lukulyuku. Lukulyuku yirdi-kari ngalurrpu. Laju ka mardarni ngulaju ngarlkirdi-piya. Wati-kirlangu, jurnku-kurlangu, purranja-kurlangu lukulyukuju. Manja Acacia aneura Mulga Manja ngulaju watiya ngurlu-kurlu manu miyi-kirli yirdi-kirli larrunka-kurlu manu pama-kurlu-yijala kurnpu-kurlu. Manja-jangka ngulaju kalu karli, mirta, wirlki, kuturu, kurlarda manu tururru ngurrju-mani. Marnakiji Carissa lanceolata Conkerberry Marnakiji karlipa ngarni miyi. Ngapangku ka yirrarni. Kamparrurlu ka nyina yukuri-yukuri. Jankamilki ka yirnmi-karda ngulanya karlipa ngarni maru-marulku. Marntarla Acaccia pruinocarpa thick black gidgee Marntarla ngulaju watiya wiri pulkurnpa. Mantarla watiya kalu pajirni purranjaku yarnminyiki. Warna-jangka yarlkinija-warnu karlipa parnkami marntarla-kurra ngurrju-maninjaku. Kurnpu-langu karlipa pajirni marntarlarlaju. Miinypa Eremophilla freelingi rock fuchsia bush Miinypaju watiya wita-wita kujaka pardimi manjawana ngapa-warnurla. Yapangku kalu miinypaju pajirninjarla kunykuny-ngarni, ngurrju-nyayirni ngarlu-kurlu. Yunkaranyi pingingki kuja kalu kanyi ngarlu miinypa-jangka ngula-jangka karlipa nyanyi yunkaranyi ngarlu maru-kurlu. Ngalyipi Tinospora smilacina snake vine Ngalyipi kujaka watiya warirninjarla yangka kankarlarra-kari watiyarla panungka-jala. Yapangku Warlpiri-paturlu ngulaju kalu parla pajirninjarla ngarni ngurrju-maninjaku nyurnuku, manu kalalu nyanu jurru warurnu murru-murru. Ngapiri Eucalyptus camaldulensis river red gum Ngapiri-jangka ngulaju kalu yipalanji mani pintingka manu kalu ngarlu mani. Manu kalu pakarni wurdamirri. Ngapiri-watiji ngulaju kalu karru-wana karrijampa yani. Ngarlkirdi Acacia kempeana witchetty tree Watiya ngarlkirdi-jangka karlipa karlanjarla mani ngarlkirdi. Yarturarlaju kalu nguna. Ngurlu kalu mani ngarlkirdi-jangka ngulaju manja-piya. Nganyiri Ventilago viminalis Supplejack Nganyiri ngulaju wajarnpi-piya, watiya tarla-nyayirni. Nganyiri kalalu ngiji kanjanu wapanja-kurra. Kurnpu yarltiri ka palka rata-rata nyina nganyiri-wana-rlangu. Nguyu-parnta Hakea chordophylla Corkwood Nguyu-parnta ngulaju yirdi-kari piriwa. Piriwa ngulaju pinti puturr-puturrpa, watiyarla parla kirrirdi-kirrirdi-kirli, ngula ka pardimi manangkarrarla manu manja-wana. Jinjirla ngulaju parawuju-piya ngarlu-kurlu. Pinti warlu-jangka ngulaju nyurnu-kurlangu, nguyu kalalu ngurrju-manu. Paka-paka Parkinsonia aculeata Mexican palo verde Paka-paka ngulaju watiya wirijarlu jiri-kirli, parla wita-wita-kurlu manu yukuri-yukuri-kirli, jinjirla karntawarra-karntawarrakurlu. Yuwarli-wana kalu karrimi. Kurdu-kurdu kalu jirti ngarni ngula kalu punku parnti-karri. Pakarli Melaleuca glomerata inland ti-tree, paper-bark tree Pakarli ngulaju watiya kujaka pardimi yapurnu-wana watiya wiri-wiri-karri-karri ngayi witalku. Pakarli ngulaju pinti kardirri-kirli manu pipa-piya-kurlu. Pakarli-yijala kalalu jana kangu wita-wita-rlangu. Wita-nyayirni kurdu, parltulku kuja palka-jarrija, pakarli kaninjarni parrajarla, minangkalku kala ngunaja. Parawuju Hakea eyreana/divaricata fork-leaved corkwood Parawujuju watiya paka-paka wiri-yijala ka karrimi manu pintiji panu-kari kalu karri jilkarla-kurlangu. Ngarlu karlipa ngarni parawuju jinjirla. Pakarni karlipa rdaka-kurra, ngula-jangka karlipa ngarlu ngarni. Patutu Acacia dictyophlepa sandhill wattle Patutu ngulaju watiya kirrirdi. Kurlarda kalu ngurrju-mani patutu-jangka. Manangkarrarla ka karri patutu manja-wangurla. Patutu ngulaju ngurlu-yijala. Parnti-nyanyi karlipa patutu. Kurdu wita kalu purrami jurnkungka kunjururla warlungka pirrjirdi-maninjaku. Pinamparli Gossypium sturtianum Sturt’s desert rose Pinamparli ngulaju yangka watiya wita kujaka pardimi walyapitipiti, jinjirla yalyu-yalyu-kurlu manu parla pilirri-pilirri manu yukuri-kirli pinamparliji. Pinamparli kalalu ngula-kurra yirra-yirranu wanakiji kirlka-maninja-warnu. Pirliyi Acacia cuthbertsonii silver witchetty Pirliyi kajinpa nyanyi ngulaju ka pardi ngarlkirdi-piya-yijala, kala parrkaju wiri-pardulku. Palkaju ngurlu yangka wirilki pirliyiji. Pirliyi-jangkaju kalalu pinti rdurruly-parrurnu manu kalalu pinjayanu lalypa-karda. Ngula-jangkaju kala-nyanu warurnu yangka kuja kala murru-murru-jarrija purturlu manu miyalu manu warnarri yangka pulyku murru-murru-kujaku. Wajarnpi Acacia estrophiplata ironwood Wajarnpi ka karri watiya wiri. Kuturu kalalu ngurrju-manu wajarnpi-jangka. Wajarnpi ngulaju pirrjirdinyayirni. Mani karlipa kunja kartirri, ngurrju-nyayirni wajarnpi yintirdirla. Wajarnpi ngulaju nyurnu-kurlangu-yijala. Wakirlpirri Acacia coriacea dogwood Wakirlpirri-jangka kanarlu wanarri pajirni manu kalu yapangkuju warlungka purranjarla ngarni. Ngulaka linji-jarri ngulaju karnalu pamalku ngarni ngungkarli. Karli manu wurrumpuru kalu pakarni wakirlpirriji. Watiya linji-linji kalu tiirl-pakarni warluku jimany-pinjaku. Wanngardi Callitris columellaris native pine Watiya wanngardi ka pirlingka pardinja-yani. Pakarni karlipa kirijimijiki. Nyurnuku kalalu rdaku pangurnu manu kalalu wanngardi yulyurdu yirrarnu. Ngula-jangka kalalu yapalku ngunanja yirrarnu. Wanukurdu Atalaya hemiglauca whitewood Wanukurdu-jangka karlipa mani ngarlkirdi piya wita-wita yirdiji wanakurdu. Kunja karlipa mani yintirdirla. Wapilingki Eucalyptus intertexta gum-barked coolabah Wapilingki ngulaju ka karrimi watiya wiri-wiri tarla-nyayirni karru-wana manu marliri-wana kujaka nguna ngapa. Nyanyi karlipa wapilingki kuja karnalu yani Yurntumu-ngurlu tawunu-kurra, Napperby-ngurlu kakarrara. Laju wapilingkingawurrpa yirdiji wangkilinyi. Yirdi-kari karrawari. Wapurnungku Corymbia aparrerinja ghost gum Wapurnungku ka karrimi kardirri watiya wiri kankarlarra kirrirdimpayi wirijarlu. Wapurnungkuju yintirdi kardirri-nyayirni. Parlangka yapuralyi pama wita-wita ka karrimi karlji-piya, kula kumarlpa kala ngurrju-nyayirni. Wapurnungku mijilypa kalalu yirrrarnu wijini-rlanguku. Wardarrka Acacia ligulata umbrella bush Wardarrkaju ngulaju nyurnu-kurlangu. Milyi kalalurla pangurnu nyurnuku yapaku. Ngula-warnuju kalalu warlu-wiyi yarrpurnu, kaninjarniji, wardarrka kalalu parka yirrarnu. Ngula-warnuju yapa kalalu wardu yirrarnu. Wardarrkarlu ka pirltirrka nguyu yirrarni jaja-nyanurlu. Wardarrkarlaju kalu nguna yarturarla, laju ngarlkirdi-piya. Wariyi Cassia pruinosa desolata, Senna Artemesioides/ssp fi lifolia/artemesioides/helmsii/oligophylla broom bush, dessert cassia Wariyiji ka pardimi ngarlkirdi-ngarlkirdi-wana manu manangkarra-wana. Wariyi, wardarrka manu patutu kalu yirrarni jurnkungka. Warrilyi Eucalyptus gamophyla blue mallee Warrilyi-warrilyi kalu panu pardimi Yurntumu-wana Nyurruwiyi kalalu ngurlu manu warrilyi. Yirrarnu kalalu wanta-kurra larra-karda. Ngula-jangka kalalu manu ngurlu. Kipirninja-warnu kalalu yurrparnu. Watakiyi Caparis mitchellii wild orange, bush mango Watakiyi ka karru-langurla nyinanjayani nyampurrarla kulaka karru nyayirnirla nyina, kala ramarrarla karrinja-yani watakiyiji. Watakiyi miyi karlipa ngarni. Watiya-warnu Acacia tenuissima Wattle Watiya-warnu ngula ngurlu-kurlu kanarlarrampi-piya, yalyu-yalyu-kurlu, kuja kalu jintangka karri. Watiya-warnu ngulaju manya ngurlu ngurrju-nyayirni ngula karlipa yurrparni ngarninjaku ngarnti. Wijirrki Ficus platypoda native fig Wijirrki ka pardimi pirli-wana, warnirri-wana-rlangu ka pardimi jinta-kari jinta-kari. Ngarni karlipa wijirrki, miyi ngurrju-nyayirni. Wurrkali Corymbia opaca desert bloodwood Wurrkali kujaka watiya wiri karri ngulaju wurdamirriji marulku. Kajilpanpa pakakarla wurrkali, wilypirirla kaji kanpa rdilypirr-pakarni ngapalku. Kanta wurrkalirla kujaka nyina, ngula kalu larra-larra pakarni yangka kantaju ngarninjaku kaninjarniki pamaku. Mijilyparlu wurrkali kalu maparni pinti wijini ngurrju karda. Yarlpilyardu Acacia aneura var. latifolia broad leaved mulga Yarlpilyardu ngulaju watiya manja-piya ngurlu-parnta. Manja ngulaju parla wita wirnpi-wirnpi. Yarlpilyardu ngulaju parla ngarlkirdi-piya. Yawakiyi Canthium latifolium native current Yawakiyiji ngula karlipa miyi-yijala ngarni. Wita-wita turnu-kari turnu-kari karlipa mani. Yawakiyi ka nyina watiya wiringka. Parrkalku kalu nyina wantiki kunjuru-kunjuru. Yinirnti Erythrina vespertillio bean tree, batswing, coral tree Yinirti karnalu ngarrirni ngulaju kanarlu ngurrju mani kurdiji manu ngami. Karntangku kalu nyanu yawulyu-wardingki palka warirni yinirnti-kirlirli wirntinjaku ngarnti. Yinirnti wita karnalu purranjarla ngarni yartura-mipa. Yurltunkunpa Grevillea juncifolia desert grevillea Yurltunkunpa ka pardi walyangka yakiri-yakirirla, ngapa-jangka. Yapangku kalu pajirninjarla pulyangku kuny-kuny-ngarni lirrangku.