Kanhi-ka Murrinh Thathpirr. Murrinh Da Papua New Guinea Ngunadha 

Kanhi-ka Murrinh Thathpirr. Murrinh Da Papua New Guinea Ngunadha 
Wuma 
Mempi thangunu mamyerl 

Da thangku 1975-te Dr. John Hargrave wudinngithuk da Papua New Guinea ngunadha ngini. Bere da thathti thipinhire Dr. John Hargrave-ka nangadha dini Darwin thangunu kathu, kardu ngarra ngay warda pirrangakaynu, da mayern Papua New Guinea. Ngarra pirret-te-ka mamnga, "Wuma mayern nhinhi thunungam thim-ka marra kanhi da matha Papua New Guinea wangu-yu. Nhinhi-ka nanthi Connair karrim kanhi da matha thanimardapnu-yu". "Bere-ya" mamna. Bere ngay-ka nanthi purrpurrk ngay nganammardawu ngarra thutketh. Mamay ngay-ka du warda pardikarrktha. 

Kanhi-dha wangu-ka East-Arm do nginirrittha do perrkengku. Thuthti wayida ngananmardap-yu. Da Papua New Guinea-nu-yu. Port Moresby ngarret-ka ngunga kanhi ngarra pelpith pirridha. Bere kardu teret-ka ngunnidha ngarra teminul warda wangu kardu ngarra nanthi pemit pubenganmangkardudha pi. Ngarra ngay warda pubamngingkardu-ka, puddanngingkapi. Kardu thipmam pemarr pangkuy i yuthpan kanhi-ka kardu ngarra thangunu kathu? Bere ku pilithmen kardu thipmam warda kathu wurrinidha i damngidharrpu, "Nhinhi-ka kardu thipmam ngarradha kathu?" mamnga. Ngay wangu-ka mamna, "Ngay-ka kardu thipmam Australia thangunu kathu." Murrinh nhini thangunu mamna-ka, wurrinidha ngarra ku pilithmen numi mamna, "Damkardu kardu thipmam pemarr yuthpan karrim pangu-yu? Nukunu-ka kardu Australia thangunu." Nukunu ku pilithmen nhini-ka kamarl pirriwertkadha ngarra dirrangibaththa kathu pirri-yu. 

Mu ku thitha ku neth-ka wurrinidha warda kathu i mamnga, "Nhinhi da Bert Muna thirrim pana-yu i nukunu pana karrim-ka Ronnie Lindsey?" "Yu." mamnintha ngankunintha wangu-yu. "A bere-ya nanthi thuketh thanininthakut i ngarra ka karrim pangu-ya nhini da thanininthawunu. Ngay-ka nanthi meyil ngadha bangkardunu." Ngarra ka-nu warda wangu ngurrininthalilidha-ka kardu teret pirangangkubaththa pardi. Ngankunintha-ka kardu yidiwe warda ngadinintha-dha. Bere ku thitha ku neth-ka nadha warda kathu, i mamngarrunintha, "Thanininthamardap. Kardu pana-ka kardu bere matha wangu piranankubathninthanu parni. Kardu thipmam Australia thangunu-ka kardu mere warra pubenangkardudha parni. Mu marra kanhi da matha ngarra nankunintha warda thangamnintharuy nhini warda kardu pana pidith wanku pana kanamnarrunintha-yu." 

Nhini thangunu-ka mengankubertidhanlntha tharra da ngarra kardu wurk parnam ngarra wuthpil nhini da damngankuwinthatnintha. Nhini da, da ngankunintha da ngirrininthapuptha-yu. Da-ka tu wik Port Moresby ngatha nginininthadha-yu. Kardu H.D.P. ngubenkungkardudhanintha ngadi. Bere kamarl nhini deyida warra pirangankubath-thanintha pardi. Kardu teret-ka kardu perrenamardadharr-pudha punni. "Kardu thipmam perrkengku kanhi-ka kardu da ngarradha kathu, kardu-ka kardu pemarr yuthpan i pangkuy? Kardu thipmam kanhi-ka kardu mere da kanhi thangunu, kanhi-ka da numinda ngamengka thangunu-wa kardu thipmam kurrannintha kanhi-yu."

Da tu wik nhini thangunu mamnintharikerdek-ka da Madang warda wangu ngunaninthadha. Bere nhini da ngadininthadha Da patha nimin-ya. Da lelunh-ka i kardu pathanpun nimin kardu da Madang kanam-yu. Kardu da Madang warra-ka kardu pudanngankungkapi-deyida-nintha. Kardu ngarra pulangay ngankunintha-ka kardu warda ngunnedhaneme nanthi thaping-nu. Bere kardu palngun thapkipa-ka damngidharrpu, "Thangku nanthi-nu thununganthuk thirrim-yu"? Mu ngay-ka murrinh damngiyemut da matha. Kardu pangu ngirridha-ka yidiwe ngala da matha. Mu patha da-ya, kardu pulangay ngay wayida pirridha ngarra ngurru ngay-yu. I nukunu-re warda mamnge, "kardu pana karrim-ka kardu Australia thangunu kathu. Murrinh ngarra neki-ka mere the mabath. Mu murrinh inglith kathu thirranangerren." Bere murrinh nhini thangunu pubinthepup-ka kardu teret-ka pungawurr warda ngarra thap thangunu kathu-yu i kardu warda pirangankubaththanintha warda pardi. 
Ngankunintha-ka kardu pepe mentnthangkadha warda ngadi. 

Bere da nhini thangunu-ka murrinh ngarra nhuth peypa warda puddanngankuyithnintha. Murrinh pangu-ka murrinh wurrini langangdha warda murrinh ngankunlntha-nu-yu. 
Thipinhire nhini-ka ngarra wuthpil warda kardu matharrwun-ngini ngubenkungkardudhanintha ngadi. 
I nhini deyida warra kardu puddanngankungkapinnintha. 
"Kardu ngarra-dha kardu pemarr pangkuy pana kurrannintha-yu?" Kardu pulangay ngankunintha wangu-ka, kardu Australia thangunu kathu. Kardu matharrwunngini pangu pirriningurrkurrktha-ka perrempirnturtut da matha. Bere kardu pirrinibiribiridha warda nhini-yu. 

Bere Madang thahgunu-ka do Kainantu warda wangu ngunaninthadha. Da nhini warda study mamnintha. Da ngarra kanhi ngunaninthawattha-ka do study meninthadha ngurrini. Da ngubenkumangkardudha nguni. Da ngarra mange pamampunpan da New Guinea wangu-yu. Mange New Guinea-ka mange nginipunh neki deyida thanam thanam. Mu mi-ka mi numi deyida parnallilurrk-yu. Mi thanka-ka mi numi deyida. Mi da nhini wangu-ka mi thanka pigunu-ka mi bukmantharr mi darripi-yu. I mi ngamere-ka mi wululuthpe deyida. 

Da nhini wangu-ka nanthi nginipunh ti, koko, kofi, mi peka i mi kukinat pubangambirr parnam. Mi kadin panpunkarlparl wurran da New Guinea kanhi-yu. Bere nhini warda wangu ngurrinininthawattha-ka da burrburr warda. Nginipunh ngurranninthamardawith warda wangu ngarra palvirr. Kardu nhini wangu-ka kardu ngaliwenpun i kardu nginipunh dintatal warda nhini-yu. Mu kardu-ka kardu pathanpun wayida. 

Bere da ngarra ngudanninthawurl-ka Kainantu da. Port Moresby-nu warda-yu. Kainantu thangunu-ka Port Moresby da mana ngarrimninthat. Thipinhi-wa da pangu ngarrimnin-that-yu. Nhini da ku pilithmen ku thipmam mamngankubert-nintha-yu kura kofi-nu. Mamngarrunintha, "ku ngarra pule nankunintha-ka the mamnankubathnintha kardu thimnintha kanhi-yu?" "Wuda," ngamamnanintha. "A bere-ya ringap ngamanu. Nangkal murrinh nukunu-yu?" Tukta Rathurl" ngamamnanintha. Bere ringap warda mamna, i danthart. "Kardu thipmam, Australia thangunu kanhi kemnintha da Kainantu thangunu kathu wudamninthawurt," mamna nukunu wangu ku pilithmen-yu. 

"Yu. Bere-ya," mamna." Ngunungampirrunintha wangu i mankubertninthanu. Bere ngatha nankubertinintha thi ngarra ngay thathpirr ngaruynu narrunintha-yu. Yu nakurl marrununinthanu" Bere nukunu Tukta-ka kardu warda nadha kathu dini kardu ngarra mankubertnunintha-yu. Mere pidith, karrim ngarra tuwa da mana pirrinthat. "Thank you," mamna ku pilithmen nhini ngarra dirrangankupedhanintha dini-yu. 

Marnngankubertnintha puy ngunnedhaneme ngarra da-nu warda wangu. Aa pangu da mana da ngarra marra-re nginininthadha. "Mayern nankunintha-ka therriti thudininthawurlnu-yu da ngarra nankuninthanu wangu-yu," mamngarrunintha. Port Moresby-ka da wik numl deyida wangu nginininthadha. Bere da peradi warda-ka le warda ngadininthadha. Da mamnintha thipinhire wayida kardu ngarra ngudininthawurlnu-yu. 
Ku Tukta ku kardu thipmam mamngankurdurtnintha-ka da nanthi ngunga mere da ngatha daniruydha. Nanthi mananthi da matha. Bere ngemninthadhuth. I bamninthardurdi nanthl marra-marra. Nhini thangunu-ka mengankubertidhanintha tharra ngarra eput-nu warda wangu. 

Kardu ngarra pulangay ngankuntntha-ka pangu da warra pardingarrumardamardadha. Nhini da kardu thikan ngumerruthantntha ngadi. Bere bimninthayepup nanthi led spika diningerrendha, mam, "Kardu mayern ngarra Darwin-nu-ka kanimardapup warda." Kardu pulangay ngankuntntha-ka du warda kardininthakarrktha. Mu ngankunintha-ka nganamninthardi i ngarra winta warda kathu ngumenkungka lalaydha ngadi. Bere tuwa denthap i yinthin wangu dimputeth dintngerrentha. Nhini mana-ka nungampinhat mana i dempirnturt. 

Pepe mamninthangka kardu kumanthiyib kathu kibim. i2 O clock-wa ngarrimninthat-yu, Ray Martin-ka kardu pangu wardarra pirrimardamardadha ngankuntntha-nu. Bere kardu le da matha warda ngudamninthalal-yu ngarra yarrapulan kathu-yu. Ray Martin pangu kathu nadha dini-ka mamngankurtanintha da matha. Nhini thangunu-ka East-Arm warda wangu mengankubertidhanintha tharra. 

Bere Dr Hargrave-ka mamnga "Nhinhi-ka Thuthti thudiwurlnu Yidiyi wangu-yu." Nhini thangunu-ka ngudanthut ngarra da warda. Almaruk, i Ngarpith pirrinedha pangu da warra. Kardu mere the pumengibaththa. Ngarra pubamngikardu-re warda perrengkawirnturt tharra mere thawath. "Yu ngathan ngay kurran," pamamka. Bere nhini da nganawup. Bere Thuthti warda-ka kardu warda ngudawurl kanhi warda kathu. Kardu le patha da matha warda nginidha ngarra yarrapulan kathu-yu. Da ngarra bamkardu dinibabadarridha-ka nhini da kardu warda le patha ngala warda nginidha-yu. Bere matha murrinh-yu. Mu murrinh da ngarra mange benmangkardudha ngurrini-ka nakurl deyida ngarililnu. Mange ngarra New Guinea pamam parnam-yu. 

(c) Wadeye Press, Port Keats 1980